Ze vroeg hoe ik me voelde. Leeg. Ze vroeg of ik dat kon preciseren. Maar als alles leeg is, dan kan je ook geen juiste woorden meer vinden. Of überhaupt woorden. In dergelijke gevallen is het enige dat resteert een geluid van afwezigheid.
Woorden. Ze zijn best handig om te gebruiken, zeker als schrijver. Woorden zijn de voornaamste, of misschien zelfs wel enige(?), vorm van communicatie van schrijvers. (Mocht je een schrijver weten die geen woorden gebruikt, dan hoor ik het graag.) Maar de enige woorden die ik op papier kreeg, waren woorden voor m’n scriptie, die overigens eindelijk is afgerond.
Woorden zijn een zeer handig communicatiemiddel tussen mensen en worden misschien zelfs gezien als beste manier van communiceren. Toch bevat deze vorm van communicatie nadelen. Kijk maar naar de theorie achter Backstage Revisited; een samenleving waarin iedereen een rol speelt, een rol die zo veel mogelijk overeenkomt met wie je daadwerkelijk bent, een authentieke rol. Maar je kan je uiteraard ook voordoen als iemand anders. Iemand die niet overeenkomt met de echte ‘ik’ achter de persoon, ervan uitgaande dat die echte ‘ik’ bestaat uiteraard. De mens als een verhaal, maar het verhaal is een leugen. Authenticiteit? Met behulp van woorden kun je dat moeiteloos negeren zonder dat anderen dat doorhebben.
Is verbale communicatie dan niet zwaar overgewaardeerd? Het is het voornaamste middel voor menselijke interactie, maar tegelijkertijd mogelijk ook wel de lastigste. Iets op een juiste manier onder woorden brengen, jezelf op een juiste manier kunnen vertalen naar de wereld. Misschien is het verhaal achter een mens een leugen, maar komt dit gewoonweg vanwege het feit dat de waarheid niet onder woorden valt te brengen, of dat iemand niet weet hoe de waarheid onder woorden te brengen. Per ongeluk liegen, zonder dat je dat in de gaten hebt. In hoeverre zijn we geschikt voor verbale communicatie?
In het geval van de leugen is er gelukkig een alternatief, genaamd non-verbale communicatie. Het gezicht is namelijk een open boek. Laatst ben ik begonnen aan het boek Emotions Revealed van Paul Ekman, waarin hij vertelt over de ‘triggers’ die zorgen voor het ontstaan van emoties en het beïnvloeden en begrijpen van verschillende soorten emoties. Gezichtsuitdrukkingen van de zeven meest voorkomende emoties zijn universeel, en ondanks dat je deze gezichtsuitdrukking kan beïnvloeden, zijn je gevoelens toch altijd zichtbaar. Emoties zijn namelijk af te lezen aan zogenaamde micro-expressies. Dit zijn gezichtsuitdrukkingen die zich minder dan een halve seconde voordoen. Het gevolg hiervan is dat deze micro-expressies vaak niet worden gezien, wat overigens ook komt doordat we meer aandacht besteden aan verbale communicatie dan aan non-verbale communicatie. Micro-expressies zijn, in tegenstelling tot gezichtsuitdrukkingen, niet te manipuleren en tonen dan ook de ware emotie van de persoon. Het leuke hieraan is dat je jezelf wel kan trainen om beter te worden in het lezen van micro-expressies, iets wat ik dan ook wil gaan doen.
De Amerikaanse serie Lie To Me is gebaseerd op deze wetenschap van Ekman en hij heeft dan ook zelf bijgedragen aan de afleveringen. Mijn neef raadde me deze serie aan naar aanleiding van mijn artikel over Sherlock, omdat de series in zekere zin vergelijkbaar zijn. In Lie To Me proberen wetenschappers op basis van gezichtsuitdrukkingen, lichaamstaal en stemgebruik de waarheid te achterhalen. Dit varieert van ontvoeringen en terroristische aanslagen tot belastingfraude en relaties. De verhalen zijn geweldig in elkaar gezet, zijn zeer leerzaam en bevatten ook nog eens veel humor. Ik ben nooit groot fan van series geweest, maar nu snap ik eindelijk wat mensen bedoelen als ze helemaal weg zijn van een serie.
(De openingsscène van Lie To Me, Seizoen 1 Aflevering 1, Pilot, 2009. Tekst gaat verder onder de video.)
Het is echter lastig om een volledig verhaal te vertellen op basis van gezichtsuitdrukkingen. Het heeft denk ik dan ook weinig zin als ik een reeks foto’s van mezelf publiceer waaruit je zelf een verhaal moet opmaken. Als je niet de juiste woorden kan vinden om te delen, en ook niet gezichtsuitdrukkingen kan gebruiken, op welke manier kan je jezelf dan wel uiten?
Het tweede boek waar ik laatst in ben begonnen is ‘Welke taal spreekt de muziek?’ van Erik Heijerman. In dit boek wordt de filosofische kant van muziek besproken, een niche in de Nederlandstalige filosofie. Kan muziek worden gezien als een taal? Wanneer verandert klank in muziek? En bevat muziek emotie? We zeggen namelijk vaak dat muziek vrolijk of droevig is, maar zit de emotie wel in de muziek zelf, of laat muziek ons deze emotie voelen? Hoewel ik nog niet ver ben in het boek, en op dit moment geen filosofische onderbouwing kan geven in hoeverre muziek daadwerkelijk een taal is of niet, denk ik zeker dat muziek als plaatsvervanger van taal kan functioneren. Muziek kan soms beter omschrijven hoe we ons voelen dan de woorden die we delen, en daarom kan muziek in mijn ogen worden gebruikt als communicatiemiddel. Zelfs muziek zonder songtekst, waarbij het lastiger is om een gevoel of verhaal over te dragen dan bij muziek met songteksten. Ik ben zeer benieuwd wat de filosofen erover te zeggen hebben.
Als muziek taal kan vervangen, dan had ik de afgelopen maanden ook gewoon enkel muziek kunnen delen, zonder enige toelichting. Dit had ik kunnen doen aan de hand van mijn All Time List, een soort van muzikaal dagboek. Maar tussen mijn vorige artikel en dit artikel heb ik welgeteld drie nummers aan die afspeellijst toegevoegd. Het was dan ook niet erg nuttig geweest om deze te delen, net als dat het uploaden van foto’s met gezichtsuitdrukkingen weinig zin had gehad. Het enige dat zichtbaar zou zijn geweest, was leegte. Zoals ik haar vertelde.
Wat resteerde was een geluid van afwezigheid. Een tijdelijke variant. Hoewel een permanent geluid van afwezigheid uiteindelijk onvermijdelijk is.
Welk boek lijkt jou interessanter; Emotions Revealed van Paul Ekman of Welke taal spreekt de muziek? van Erik Heijerman? Laat het weten in de reacties!
Voetnoten:
- Paul Ekman – Emotions Revealed
- Erik Heijerman – Welke taal spreekt de muziek?
- Meer informatie over universele gezichtsuitdrukkingen: https://www.paulekman.com/resources/universal-facial-expressions/
- Meer informatie over micro-expressies: https://www.paulekman.com/resources/micro-expressions/
Gerelateerde berichten:
- Will you Mary me? [NL]
- A Study in Pink [NL]
- De Afspeellijst die veranderde in een Muzikaal Dagboek
- Achtergrond / Background
- Zoektocht naar een Schakelaar
Volgende bericht: Verenigd In Stilte (2020 Eindejaarsspeech)
Vorige bericht: Will you Mary me? [NL]
Blijf op de hoogte van nieuwe berichten door te volgen via e-mail, Facebook of Instagram.
Als je de communicatie overlaat aan je afspeellijstje, kom je dan niet terug bij de songteksten en titels? Of denk je dat de muziek zelf ook wat zegt?
Dat laatste kan heel willekeurig geïnterpreteerd worden. Kijk maar eens naar ‘Alle Menschen werden Brüder’: vrolijke en imposante tonen van Beethoven onder de utopisch-romantische teksten van Friedrich Schiller – gebruikt door de EU maar evengoed door de Nazi-partij!
Maar misschien is juist de spanning tussen tekst en muziek wat het boeiend maakt. Wat denk jij?
Muziek met songteksten is inderdaad een eenvoudige vorm van communicatie. Er worden immers ook woorden gebruikt, net als in taal, en deze worden bijgestaan door muziek die vaak dezelfde ondertoon bevat. Er zou in dat geval niet veel veranderen; songteksten zijn enkel een (beter) alternatief op je eigen woorden.
Bij muziek zonder songteksten wordt het al een stuk lastiger, omdat de gekoppelde emotie aan muziek vaak ook afhangt van de luisteraar. Het zou interessant zijn om de theorie van Ekman hierop toe te passen: bestaan er nummers waar iedereen dezelfde emotie aan koppelt? Bij sommige genres wordt dit al lastig; van een instrumenteel metalnummer wordt een metalhead blij, terwijl veel andere mensen waarschijnlijk walging koppelen aan de muziek. Kan muziek, zonder songteksten en titels, dan wel fungeren als taal? Ik denk dat dit na een zeer lang proces wel mogelijk moet zijn. Tot op heden heeft de mens geen behoefte, en noodzaak, gehad om muziek daadwerkelijk door te ontwikkelen tot een volwaardige taal waarin iedereen bij elke klank dezelfde interpretatie heeft (wat overigens ook al niet het geval is bij de interpretatie van woorden; die verschillen ook regelmatig, laat staan woorden met meerdere betekenissen). Daarom denk ik ook dat het zeer lastig zou zijn om op dit moment muziek als volwaardige vorm van communicatie te gebruiken. Ik ben dan ook zeer benieuwd hoe muziek als taal wordt gedefinieerd in het boek ‘Welke taal spreekt de muziek?’.
Je voorbeeld over Beethoven en Schiller is interessant, maar ik denk dat beide interpretaties dichter bij elkaar liggen dan in eerste instantie het geval lijkt. We kunnen ons inleven in de redenen achter het gebruik van dit lied, en ik denk dat die best overeenkomen met elkaar. De EU heeft tegenwoordig echter een positievere connotatie dan de Nazi-partij, wat een ogenschijnlijk verschil oproept.
En op welke manier bedoel je de spanning tussen tekst en muziek?